Táo bón là một trong những bệnh lý phổ biến về đường tiêu hóa thường gặp và rất phổ biến hiện nay. Những bệnh liên quan đến hệ tiêu hóa không chỉ gây cảm giác khó chịu mà còn ảnh hưởng tới cuộc sống, công việc của người bệnh.
Những bệnh đường tiêu hóa nếu phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp người bệnh vui vẻ hơn trong cuộc sống, không còn nỗi ám ảnh về bệnh nữa. Hôm nay hãy cùng chúng tôi tìm hiểu tất tần tật thông tin về bệnh táo bón qua bài viết dưới đây.
Định nghĩa bệnh táo bón
Sơ lược về hoạt động của hệ tiêu hóa
Đường tiêu hóa ở người bao gồm rất nhiều cơ quan, bắt đầu từ cơ quan miệng là nơi tiếp nhận thức ăn đến điểm cuối là hậu môn nơi thải các chất không tiêu hóa được ra ngoài.
Cơ quan này có nhiệm vụ phân hủy thức ăn thành các chất dinh dưỡng có thể hấp thụ được vào cơ thể, cung cấp năng lượng cho cơ thể hoạt động.
Chu trình hoạt động của hệ tiêu hóa
Trạm 1: Miệng là nơi khởi hành của hệ tiêu hóa, quá trình tiêu hóa thức ăn bắt đầu từ trước cả khi bạn bắt đầu nhai miếng đầu tiên.
Trạm 2: Cổ họng nhận thức ăn xuống từ miệng, cổ họng chia 2 nhánh: thực quản và khí quản vận chuyển thức ăn đến dạ dày, khí quản dẫn lưu không khí vào trong phổi.
Trạm 3: Quá trình tiêu hóa diễn ra chủ yếu ở dạ dày và ruột non – nơi mà protein chất béo và carbohydrate được phân hủy hóa học thành các thành phần nhỏ hơn. Các phân tử nhỏ hơn này tiếp tục được hấp thụ qua biểu mô của ruột non vào máu, sau đó đi vào vòng tuần hoàn.
Trạm 4: Hậu môn là bộ phận cuối cùng trong hệ tiêu hóa của con người. Cơ sàn chậu tạo ra một góc ngăn giữa trực tràng và hậu môn, không cho chất thải đi ra ngoài khi chưa cần thiết.
Ruột già đóng vai trò chính trong việc tái hấp thu lượng nước dư thừa, các chất không tiêu hóa được và chất cặn được đào thải ra ngoài cơ thể qua đường đại tiện (phân).
Người mắc các bệnh lý liên quan đến tiêu hóa là khi có sự cố ở một trong các trạm này, nghĩa là chức năng của đường tiêu hóa đã không được thực hiện thành công.
Tham khảo bài viết: Bộ phận tiêu hóa và những hoạt động tiêu hóa ở con người
Bị táo bón là gì?
Táo bón (trong tiếng anh gọi là constipation) hay còn được gọi là chứng táo bón đây không phải là một bệnh lý.
Thức ăn sau khi vào dạ dày sẽ được nghiền nát nhờ những cử động co bóp và chất tiết ra từ dạ dày. Sau đó, thức ăn sẽ được đưa xuống ruột non. Tại đây các chất dinh dưỡng sẽ được hấp thụ, còn những chất cặn bã sẽ được đưa xuống ruột già.
Vì vậy khi thức ăn không được tiêu hóa hết sẽ tồn đọng lại trong ruột gây ra sự bất thường cho cơ thể. Lâu dần, lượng thức ăn tồn đọng tăng lên, nhu động ruột không co bóp, người bệnh không đẩy ra ngoài được. Từ đó gây ra các vấn đề như đau bụng, khó tiêu, táo bón, ăn không ngon.
Tiêu chí Rome định nghĩa chi tiết hơn về người mắc chứng táo bón phải có ít nhất 2 trong các triệu chứng sau đây:
Đi đại tiện ít hơn 3 lần một tuần, khó khăn trong việc đi đại tiện, phân cứng, cảm giác tắc nghẽn hậu môn trực tràng, luôn có cảm giác đi đại tiện không hết, phải dùng tay hỗ trợ mới có thể tống phân ra ngoài được. Người bị táo bón cấp tính có thể bị tắc ruột phải phẫu thuật.
Trong việc chẩn đoán lâm sàng, bác sĩ thường chia táo bón thành 2 nhóm, đó là táo bón nguyên phát và táo bón thứ phát.
Tỷ lệ mắc bệnh táo bón
Hiểu rõ về bệnh táo bón sẽ giúp mọi người có biện pháp phòng ngừa bệnh, phát hiện ra triệu chứng và điều trị sớm để tránh bệnh diễn tiến nghiêm trọng gây ra các nguy cơ tiềm ẩn về đường tiêu hóa như trĩ, các bệnh về hậu môn trực tràng.
Táo bón hiện là bệnh lý phổ biến nhất trong các bệnh lý về đường tiêu hóa trên thế giới với tỷ lệ 17% dân số toàn cầu. Táo bón xảy ra ở mọi độ tuổi nhưng phổ biến nhất là ở nhóm người trên 65 tuổi với tỷ lệ 30-40%.
Theo thống kê phụ nữ có tỷ lệ mắc táo bón cao gấp 3 lần nam giới. Táo bón còn hay gặp ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và phụ nữ đang trong thai kỳ.
Nguyên nhân dẫn đến táo bón phổ biến
Có nhiều nguyên nhân bị táo bón nhưng sẽ định thành theo hai nhóm như đã đề cập ở phía trên.
Nhóm nguyên nhân táo bón nguyên phát
Táo bón vận động ruột bình thường là loại phổ biến nhất của nhóm táo bón nguyên phát. Nguyên nhân chứng táo bón này là do rối loạn cơ chế tống phân, xuất phát từ cơ thắt, cơ vòng hậu môn có vấn đề.
Mặc dù phân đi qua đại tràng với tốc độ bình thường, nhưng người bệnh cảm thấy khó khăn trong đại tiện. Loại táo bón này rất khó phát hiện mặc dù đã đi khám bác sĩ.
Táo bón vận động ruột chậm đặc trưng bởi giảm hoạt động vận động đại tràng, thường gặp hơn ở phụ nữ. Người bệnh có thể chướng bụng nhẹ hoặc sờ thấy phân trong đại tràng sigma.
Táo bón do rối loạn chức năng sàn chậu là do các khối cơ, dây chằng bị thoái hóa, dẫn đến không thể giữ cho các cơ quan ở vùng sàn chậu nằm đúng vị trí của chúng. Đặc trưng của loại táo bón này là thời gian đại tiện kéo dài, cảm giác rặn nhiều, đại tiện không hết phân, phải sử dụng áp lực đè vào sàn chậu trong khi đại tiện để cho phân thoát ra.
Nhóm nguyên nhân táo bón thứ phát
Chế độ ăn uống và sinh hoạt thiếu khoa học
- Uống không đủ nước (làm phân khô cứng);
- Chế độ ăn thiếu hụt chất xơ, dư thừa chất béo từ động vật, sử dụng nhiều thực phẩm chứa đường tinh luyện.
- Sử dụng nhiều chất kích thích: rượu, bia, trà,… (thực phẩm này có tác dụng lợi tiểu, làm người bệnh đi tiểu nhiều dẫn đến mất nước, gây ra sự tăng hấp thụ nước từ ruột làm phân cứng gây ra chứng táo bón.
- Người nhịn đi đại tiện do ngại sử dụng nhà vệ sinh công cộng hay do bận rộn, kéo dài sẽ có thể mất cảm giác muốn đi tiêu và gây ra táo bón.
- Người lười vận động, ít rèn luyện thể dục thể thao.
- Ở trẻ em táo bón có thể do uống các loại sữa công thức trong thành phần ít chất xơ và quá nhiều đạm, đường.
Nguyên nhân cấu trúc và bệnh lý toàn thân
Người mắc các bệnh lý thực thể như: nứt hậu môn, trĩ huyết khối,tắc nghẽn ống tiêu hóa do khối u, to trực tràng vô căn sẽ dễ bị táo bón.
Người mắc các bệnh lý toàn thân
- Bệnh về thần kinh: đột quỵ, Hirschsprung, Parkinson, chấn thương đầu, tủy sống
- Gặp vấn đề tâm lý: trầm cảm, rối loạn lo âu cũng có thể góp phần vào sự phát triển của táo bón
- Rối loạn nội tiết: chuyển hóa tăng canxi máu, hạ kali máu, tiểu đường
- Bệnh liên quan đến tuyến giáp: cường giáp, suy giáp
- Bệnh mô liên kết: xơ cứng bì, lupus
- Bị nhiễm độc chì cũng có khả năng bị táo bón.
Mẹ mang thai và người lớn tuổi
Mẹ mang thai nội tiết tố thay đổi cùng với áp lực từ tử cung gây chèn ép lên ruột, chế độ dinh dưỡng thay đổi vì uống viên bổ sung nhiều sắt, canxi, ăn nhiều thực phẩm giàu đạm, vết nứt hậu môn, trĩ đều ảnh hưởng đến nhu động ruột dẫn đến táo bón.
Người lớn tuổi chức năng hệ tiêu hóa suy giảm, chế độ ăn uống thiếu dinh dưỡng, lười vận động, tác dụng phụ của các loại thuốc rất dễ gặp phải tình trạng táo bón.
Một số loại thuốc có thể gây ra táo bón
Thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng cholinergic, thuốc kháng axit, thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc chống viêm không steroid (ibuprofen, diclofenac), thuốc chứa chất gây nghiện codein và morphin. thuốc chống co giật… có khả năng gây ra táo bón cao.
Triệu chứng của bệnh táo bón
Tùy vào cơ địa khác nhau ở mỗi người mà tình trạng táo bón có thể chỉ diễn ra tạm thời trong một khoảng thời gian ngắn từ một đến vài tuần rồi tự biến mất. Bệnh cũng có thể tự cải thiện nếu người bệnh xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, lối sống khoa học.
Tuy nhiên, nếu bệnh để lâu mà không được chữa trị, kéo dài dai dẳng, phân tích tụ trong ruột già quá lâu có thể dẫn đến thủng hoặc bị vỡ ruột, dẫn đến táo bón mãn tính với nhiều biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa đến tính mạng con người.
Các triệu chứng táo bón ở mỗi đối tượng, độ tuổi, tình trạng bệnh có thể khác nhau, nhưng nhìn chung thường có đặc điểm chung là đại tiện khó, phải rặn nhiều, phân cứng, chướng bụng. Dưới đây là một số triệu chứng cụ thể của bệnh táo bón mọi người cần lưu ý:
Các triệu chứng về đường tiêu hóa
Quá 3-4 ngày không thể đi đại tiện, chướng bụng, rặn nhưng không đại tiện được, hoặc rất khó để tống phân ra ngoài, phân cứng, phân có thể lẫn máu do xuất huyết hậu môn.
Những bệnh nhân bị táo bón nặng thường kèm theo các biểu hiện chán ăn, cơ thể suy nhược, mệt mỏi.
Táo bón kéo dài khiến phân ngày bị tích tụ nhiều tại đại tràng, chất cặn bã bị dồn ứ đọng, phân hủy sinh khí gây chướng bụng và phình to đại tràng.
Người bị táo bón nặng có thể bị sa trực tràng, trĩ nội, trĩ ngoại rất khó chữa trị, thậm chí là phải can thiệp bằng phẫu thuật nếu bệnh tiến triển nặng.
Tâm trạng lo lắng, bồn chồn
Táo bón thường do phân cứng khuôn phân to làm tổn thương đến trực tràng gây đau, rát hậu môn khiến người bệnh sợ hãi khi đi đại tiện, khiến họ căng thẳng, mất tập trung trong công việc hằng ngày.
Sự tái tái hấp thu của các chất cặn bã từ phân vào máu khiến cơ thể bị nhiễm độc mạn cùng bệnh táo bón gây ra triệu chứng mệt mỏi, đầu óc thiếu sự minh mẫn và có thể thêm chứng lo âu, chán nản.
Tình trạng dính, tắc, són phân
Phân bị tắc nghẽn tại đại tràng quá lâu, nén lại thành từng khối cứng làm cho việc đi đại tiện cũng trở nên khó khăn.
Người bệnh luôn có cảm giác buồn đi ngoài nhưng mỗi lần đi lại chỉ đại tiện được rất ít, đi không hết phân trong cơ thể được gọi là hiện tượng tắc phân. Trường hợp nặng có thể bị rò rỉ phân tại lỗ hậu môn, gây căng thẳng cho người bệnh. Tình trạng són phân này thường hay gặp ở trẻ nhỏ hoặc người cao tuổi.
Trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi 5-7 ngày không đi đại tiện, khi đại tiện có phân cứng kèm máu và chất nhầy, trẻ quấy khóc, bỏ bú, ngủ không ngon giấc do chướng bụng, đau bụng cũng là dấu hiệu cảnh báo trẻ đã bị táo bón.
Chẩn đoán và phương pháp điều trị bệnh táo bón hiệu quả
Những xét nghiệm chẩn đoán táo bón
Nếu như những chẩn đoán lâm sàng không thể phát hiện được táo bón thì bác sĩ có thể chỉ định người bệnh làm các xét nghiệm sau:
– Xét nghiệm máu và phân để tìm kiếm các dấu hiệu của bệnh suy giáp, thiếu máu và tiểu đường. Xét nghiệm phân để kiểm tra các dấu hiệu nhiễm trùng, viêm và ung thư.
– Chẩn đoán qua hình ảnh (CT), (MRI) để kiểm tra hình ảnh của đường tiêu hóa dưới có thể giúp bác sĩ xác định các vấn đề khác gây ra bệnh
– Nội soi đại tràng giúp phát hiện các vấn đề ở ruột kết như khối u.
– Đo áp lực hậu môn trực tràng: Khi thực hiện phương pháp này người bệnh sẽ được uống một lượng nhỏ chất phóng xạ ở dạng thuốc viên để theo dõi thời gian và cách chất này di chuyển qua ruột.
– Một số xét nghiệm chức năng ruột khác như xét nghiệm kiểm tra hậu môn và trực tràng để đánh giá việc giữ và thải phân bao gồm: chụp X-quang (chụp đại tiện).
Biện pháp điều trị táo bón ở các mức độ
Xây dựng chế độ ăn uống cũng như lối sống khoa học
Căn cứ vào những nguyên nhân gây ra táo bón, bác sĩ có thể lựa chọn phương pháp điều trị cụ thể cho từng bệnh nhân.
Ở mức độ nhẹ người bệnh có thể chữa táo bón cấp tốc bằng cách thay đổi chế độ ăn uống, xây dựng cho mình một thực đơn cân bằng dinh dưỡng và khoa học, uống đủ 2 lít nước mỗi ngày, bổ sung chất xơ, không uống nước ngọt đóng chai, thực phẩm nhiều đường, thức ăn nha, loại bỏ các chất kích thích như rượu bia.
Tạo dựng thói quen sinh hoạt tốt cho bản thân, tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày để các cơ trong ruột cũng được hoạt động nhiều hơn giúp thúc đẩy tiêu hóa hoạt động hiệu quả.
Tuyệt đối không nhịn đi đại tiện vì trì hoãn đại tiện sẽ gây áp lực lên hậu môn trực tràng làm cho tình trạng táo bón trở nên nghiêm trọng hơn. Tập thói quen đi đại tiện vào một khung giờ mỗi ngày để hình thành giờ sinh học cho cơ thể tốt cho mọi người nói chúng và người bệnh táo bón nói riêng.
Khi đi vệ sinh nên giữ tinh thần thoải mái, không ngồi quá lâu, không cố sức rặn nếu cảm thấy khối phân rắn chắc có thể làm rách vùng niêm mạc hậu môn, gây ra hiện tượng đi ngoài ra máu, đau hậu môn trực tràng.
Phẫu thuật đối với người bị táo bón nặng
Người bị táo bón cần phải điều trị bằng phẫu thuật như ung thư đại trực tràng hoặc bệnh trĩ mãn tính.
Khi đã thay đổi lối sống và thói quen sinh hoạt mà táo bón không cải thiện, người bệnh cần đi khám để tìm hiểu nguyên nhân và có phương án điều trị phù hợp với từng mức độ bệnh.
Sử dụng thuốc điều trị táo bón
Các loại thuốc nhuận tràng
Một số loại thuốc nhuận tràng có thể giúp chữa trị táo bón, tuy nhiên, người bệnh nên sử dụng thuốc kê đơn theo sự hướng dẫn của bác sĩ, nhất là trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai và phụ nữ cho con bú.
Sử dụng thuốc nhuận tràng để chữa táo bón có thể gây lệ thuộc vào thuốc, việc ngưng sử dụng thuốc có thể làm tình trạng bệnh quay trở lại nên người bệnh cần lưu ý.
Khi uống thuốc nhuận tràng để điều trị táo bón cần uống nhiều nước để tăng hiệu quả của thuốc đồng thời tránh tình trạng mất nước khiến bệnh nặng thêm.
Thuốc nhuận tràng bao gồm một số loại thuốc như: Cellulose (methyl cellulose), gomme sterculia, hemicellulose, agar-agar,… có tác dụng hấp thu nước vào khối phân, làm mềm phân và tăng khối lượng phân.
Thuốc thụt hậu môn
Người bệnh có thể sử dụng thuốc thụt hậu môn khi không thể đi đại tiện, nhưng cần nắm rõ thuốc và phương pháp thụt, nhất là đối với trẻ em, phụ nữ mang thai nhằm tránh tổn thương vùng hậu môn trực tràng và ảnh hưởng đến thai nhi.
Tuyệt đối không được bất kỳ loại thuốc điều trị táo bón nào cho trẻ sơ sinh.
Sử dụng thuốc để trị bệnh cần có sự chỉ định của bác sĩ, không được tự ý uống sẽ không đem lại hiệu quả, lại tốn thêm chi phí, gây nguy hiểm cho sức khỏe.
Dinh dưỡng trong điều trị và phòng ngừa táo bón
Các loại nước người bệnh nên uống
Nước là thành phần không thể thiếu để chữa bệnh táo bón. Bởi nước không chỉ giúp quá trình thanh lọc, đào thải độc tố diễn ra thuận lợi, mà còn hỗ trợ hoạt động của nhu động ruột cũng như làm mềm phân. Bạn nên duy trì thói quen uống nhiều nước mỗi ngày.
Ngoài ra, mỗi sáng khi thức dậy, uống một cốc nước chanh ấm pha chút muối cũng sẽ hỗ trợ làm sạch ruột, đồng thời muối sẽ giúp cho việc đại tiện dễ dàng hơn.
Nước ép trái cây nguyên chất có khả năng làm mềm phân, giúp cho việc đại tiện trở nên dễ dàng hơn. Trong thành phần của nước ép trái cây không đường có chứa chất sorbitol là carbohydrate không bị chuyển hóa trong đường tiêu hóa.
Những thực phẩm người bệnh nên ăn
Nha đam, mật ong, khoai lang
Nha đam giúp làm sạch đường ruột, giảm sự tích tụ của bụi bẩn và các chất độc, vì vậy nó cũng có thể hoạt động như một chất tẩy rửa, làm sạch ruột, tránh táo bón. Với công dụng làm dịu và mềm vùng da khô hoặc bỏng rát, đồng thời có công dụng nhuận tràng, giúp hỗ trợ chữa bệnh ở người già.
Mật ong ngoài công dụng kháng khuẩn còn bổ sung lợi khuẩn giúp hệ tiêu hóa hoạt động khỏe mạnh.Trong mật ong có chứa nhiều chất xơ cùng một số enzym có tác dụng thúc đẩy quá trình tiêu hóa tinh bột và đường ở dạ dày.
Khoai lang là nguồn cung cấp rất nhiều chất xơ, vitamin, khoáng chất, riboflavin, thiamin, niacin và carotenoid. Khoai lang có tác dụng giúp cải thiện các vấn đề tiêu hóa và sức khỏe đường ruột do có hàm lượng chất xơ cao.
Các loại rau xanh
Một thực đơn cho người bệnh thì không thể thiếu rau xanh. Các loại rau có tính mát như rau má, mồng tơi, rau đay, rau ngót, rau dền,… chứa nhiều chất xơ hòa tan và vitamin, khoáng chất, có lợi cho đường tiêu hóa, giúp thanh nhiệt, trị nóng trong người rất tốt cho người bệnh.
Bông cải xanh (hay còn gọi là súp lơ xanh) chứa nhiều sulforaphane, có tác dụng bảo vệ ruột, kích thích tiêu hóa bằng cách ức chế sự sinh trưởng của các vi khuẩn có hại từ đó hạn chế được bệnh ở người già nói riêng và mọi người nói chung.
Bông Atiso chứa chất inulin hoạt động tương tự như probiotic (trong sữa chua). Nó giúp nuôi dưỡng và làm tăng số lượng của các loại vi khuẩn có lợi trong đường ruột.
Cách phòng ngừa bệnh táo bón
Thực tế bệnh chủ yếu xuất phát từ chế độ ăn uống mất cân bằng dinh dưỡng, lối sống lười vận động, thường xuyên gặp căng thẳng, stress quá mức trong công việc và học tập. Vì vậy để phòng ngừa căn bệnh này thì người bệnh nên tích cực sử dụng các loại thực phẩm mà chúng tôi đã kể ở trên, kèm với việc uống đủ nước.
Hạn chế các ăn các thực phẩm không lành mạnh như thực phẩm chứa nhiều chất béo, mỡ động vật, thức ăn nhanh, nước ngọt có ga, uống rượu bia, hút thuốc lá, các loại quả xanh chát.
Nên tập thói quen đi đại tiện vào một khung giờ hàng ngày, không ngồi đại tiện quá lâu, không cố rặn khi đi đại tiện.
Trẻ uống sữa công thức nếu gặp phải tình trạng bệnh này thì có thể ngưng sử dụng hoặc đổi loại sữa trẻ đang uống hiện tại có thể giúp cải thiện tình trạng bệnh.
Mỗi người nên chủ động khám sức khỏe định kỳ để tầm soát và điều trị sớm các bệnh lý là nguyên nhân gây ra bệnh như trĩ, nứt hậu môn, tắc nghẽn ống tiêu hóa do khối u, trĩ huyết khối, bệnh về thần kinh hoặc tuyến giáp.
Phía trên là toàn bộ thông tin về bệnh táo bón mà Sulforaphane đã thông tin đến mọi người, cũng như các biện pháp phòng ngừa bệnh hiệu quả, mong là nó sẽ hữu ích đối với bệnh nhân đang mắc bệnh táo bón nói riêng và mọi người nói chung, cải thiện chất lượng cuộc sống của bản thân.
Tham khảo bài viết: Định nghĩa bệnh táo bón tiếng anh là gì trong y khoa